خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – ملیسا معمار: دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان، نهاد مدنی است که در سال ۱۹۵۳ از سوی یلا لپمن (که در سال 1948 با گردآوری کتاب‌های برجسته کودکان و نوجوانان از سراسر جهان اقدام به تاسیس کتابخانه بین‌المللی جوانان مونیخ کرده بود) به منظور بهبود کیفیت کتاب‌های کودکان و نوجوانان، گسترش کتابخانه‌های مربوط به آنها، و ایجاد تفاهم میان نسل جوان کشورهای مختلف از طریق کتاب، در شهر زوریخ سوئیس بنیان نهاده شد.
نخستین گام در جهت تأسیس دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان در همایشی که در مونیخ با موضوع «تفاهم بین‌المللی از طریق کتاب‌های کودکان» برگزار شد، برداشته شد. سپس این نهاد مدنی فعالیت‌هایش را با هدف کمک به ارتقا و تفاهم بین‌المللی از طریق کتاب‌های کودکان؛ فراهم آوردن امکان دسترسی کودکان جهان به کتاب‌های هنری و ادبی ارزشمند، تشویق ناشران به انتشار و توزیع کتاب‌های خوب برای کودکان به ویژه در کشورهای در حال توسعه؛ آموزش دست اندرکاران ادبیات کودکان و نوجوانان؛ ایجاد انگیزه تحقیق و دانش‌پژوهی برای نسل جوان شروع کرد و شعباتی را در کشورهای مختلف که تعداد آنها درحال حاضر به 79 کشور می‌رسد، ایجاد کرد. شورای کتاب کودک شعبه ملی این دفتر در ایران است که در سال ۱۳۴۳ به عضویت آن در آمده است.
مهمترین فعالیت‌های این دفتر می‌توان به برگزاری «کنگره دوسالانه ادبیات کودکان» که از سال ۱۹۵۳ هر دو سال یک بار در کشورهای عضو برگزار می‌شود، اهدای جایزه هانس کریستین اندرسون که هرسال دوم آوریل، همزمان با روز تولد هانس کریستین اندرسون و روز جهانی کودک، به بهترین نویسنده و تصویرگر داده می‌شود، جایزه آساهی برای ترویج خواندن که از سال ۱۹۸۷ (از زمان برگزاری بیستمین کنگره ادبیات کودکان در توکیو) به بهترین برنامه‌های ترویج کتابخوانی اهدا می‌شود، تهیه فهرست افتخار دفتر شامل منتخبی از کتاب‌های ممتاز و جدید کشورهای عضو دفتر بین‌المللی که هر دو سال یک بار برای ترجمه و چاپ به زبان‌های دیگر معرفی می‌شود و انتشار فصلنامه‌ای تخصصی با عنوان «بوک برد» از سال ۱۹۶۳ اشاره کرد. به منظور کسب اطلاعات دقیق‌تر از فعالیت‌های این نهاد مدنی و همچنین بررسی وضعیت ادبیات کودک و ترویج کتابخوانی در ایران، گفت‌وگویی داشتیم با لیز پیچ، مدیر اجرایی IBBY که سال‌ها در این نهاد مدنی فعالیت داشته و با کشورهای عضو در ارتباط است و اخیرا برای شرکت در سومین همایش دوسالانه «ادبیات کودک و مطالعات کودکی» به ایران آمده که در ادامه می‌خوانید.
- یکی از اهداف دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان کمک به ارتقاء و تفاهم بین‌المللی درباره کتاب کودک است؛ در این زمینه IBBY چه اقداماتی انجام داده است؟
با آوردن کتاب‌هایی برای بچه‌ها از همه جای دنیا و کنار هم قراردادن و تشویق ناشران وپدیدآورندگان به تولید کتاب‌های خوب برای بچه‌ها عشق و به خواندن را در بین آنها ترویج می‌کنیم. برای اینکه بچه‌ها با لذت کتاب بخوانند. هرکسی شکل متفاوتی برای این کار دارد و افراد در سراسر دنیا با روش‌ها و مدل‌های مختلف این کار را می‌کنند؛ در یک جا همراه با موسیقی و در یک جا همراه بچه‌های مهاجر و در جایی مثل ایران، مروجان در قالب پروژه «با من بخوان» به مدارس و روستاها می‌روند و با بچه‌ها کتاب می‌خوانند. در جاهایی هم که زبان‌ها متفاوت است از کتاب‌های تصویری استفاده می‌کنیم تا عشق به خواندن در بچه‌ها ایجاد شود. در جاهایی مثل انگلیس یا امریکا در نمایشگاهی که در مدارس برگزار می‌شود کتاب‌هایی از سراسر دنیا قرار می‌دهند و بچه‌ها می‌توانند از آنها به شکل بین‌المللی استفاده کنند. البته در خیلی از کشورها به دلیل اینکه بودجه کاسته شده است، با مشکلاتی برای تهیه کتاب مواجه‌اند و مجبورند از موسسات خیریه کمک بگیرند. در این شرایط IBBY نقش واسطه دارد و شهرهایی که مشکلی کتاب و کتابخانه دارند IBBY می‌تواند اسپانسرهایش را به آنها ارتباط دهد یا با دولت‌ها گفت‌وگو میکند و سعی میکند از بودجه‌های دولتی برای ترویج کتابخوانی بهره ببرد.
باتوجه به‌اینکه پیشنهاد تاسیس IBBY مدتی بعد از تاسیس کتابخانه مونیخ آلمان شکل گرفت و این دو باهم ارتباط داشتند، آیا همچنان ارتباط IBBY با این کتابخانه برقرار است؟
نه دیگر مانند گذشته ارتباط زیادی نداریم. کماکان ارتباطات دوستانه‌ای بین ما برقرار است ولی ارتباط کاری نداریم.
- به نظر شما IBBY تا به حال چقدر در اجرای هدفش یعنی «هر کودکی در هر کجای دنیا به کتاب‌ها دسترسی داشته باشد و شانس این را داشته باشد که به معنای واقعی به یک خواننده کتاب تبدیل شود» موفق بوده و چقدر راه پیش رو دارد؟
ما تلاشمان را کرده‌ایم و موفق بوده‌ایم. به هرحال لازم است که هنوز کتاب‌های خوب به بچه‌ها ارائه دهیم و افرادی را تربیت کنیم که به بچه‌ها کتاب‌های خوب معرفی کنند. عشق به این کار همیشه پایدار است و ادامه دارد و همچنان آدم‌های بیشتری به ما ملحق می‌شود و نیاز به آدم‌های بیشتری داریم تا این پروژه ادامه یابد. بخاطر اینکه بچه‌ها همچنان به دنیا می‌آیند، این برنامه پروژه‌ای است که همچنان ادامه دارد و پایان ندارد.
- به نظر شما کتابخوانی چه تاثیری در درک اهمیت موضوع «دیگری» دارد؟
اگر بچه‌ها از سن خردسالی شروع به کتابخوانی نکنند، وقتی بزرگ می‌شوند هیچ ایده‌ای درباره «دیگری» ندارند و نمی‌توانند خواننده‌های خوبی در نوجوانی شوند و نمی‌توانند فلسفه دیگری را در کتاب‌ها جست‌وجو کنند. با کتابخوانی چیز مهمی که برای بچه‌ها اتفاق می‌افتد این است که می‌آموزند ما باید با هم سازگار باشیم تا بتوانیم در کنار هم زندگی کنیم. وقتی بچه‌ها خواندن یاد می‌گیرند خیلی راحت می‌توانند درباره خودشان تصمیم‌گیری کنند و دنیایشان برایشان باز می‌شود و خودشان می‌توانند فکر کنند و این اتفاقی است که با خواندن کتاب‌های باکیفیت برایشان رخ می‌دهد.
- آیا برنامه‌های مختلفی که در زمینه کتابخوانی و ترویج کتاب‌های خوب و باکیفیت در سطح کشورهای مختلف عضو IBBY اجرا می‌شود از سوی دفتر مرکزی این نهاد مدنی به دفترهای نمایندگی در کشورها ابلاغ می‌شود یا برنامه‌ها صرفا باید از سوی نمایندگی‌ها طراحی شود و آیا IBBY از نظر مالی از اجرای این برنامه‌ها حمایت میکند؟
خود کشورها هستند که پروژه‌هایشان را طراحی می‌کنند و به دفتر مرکزی خبر می‌دهند. گاهی IBBY می‌تواند از نظر مالی در اجرای برخی پروژه‌ها از آنها حمایت کند مانند حمایت از برنامه ترویج کتابخوانی در مالزی بعد از سونامی که در این کشور رخ داد. و ما کمک کردیم پروژه‌شان را ادامه دهند. اما بیشتر پروژه‌ها از سوی خود دفترها اعلام می‌شود و ما مداخله نمی‌کنیم چون چیزی که در یک کشور کاربرد دارد ممکن است در کشور دیگر امکان‌پذیر نباشد. مهمترین چیز ترویج کتاب‌های خوب و خواندن و خواندن و خواندن است. تنها با این روش است که وقتی بچه‌ها بزرگ می‌شوند خودشان می‌توانند کیفیت کتاب‌ها را بررسی کنند و کتاب‌های خوب را تشخیص دهند.
- امروزه کشورهای زیادی درگیر جنگ و ناآرامی هستند، آیا IBBY برنامه‌ای دارد برای حمایت از بچه‌هایی که در معرفی جنگ و خشونت هستند، یا دخالتی در این موضوع ندارد؟
اعضایی که در شعبات IBBY اصل هستند این کار را برای بچه‌ها انجام می‌دهند و امکانی از سوی دفتر مرکزی IBBY برای آنها وجود ندارد. ما سازمان خیریه نیستیم و این کارها به کمک اعضا پیش می‌رود.
- فقط 79 کشور عضور موسسه شما هستند و در این میان بسیاری از کشورهای آفریقایی که شرایط کودکان‌شان چندان مطلوب هم نیست، عضو IBBY نیستند، شما برنامه‌ای برای حمایت و اجرای برنامه‌های ترویج کتابخوانی برای کودکان در این کشورها دارید؟
نه IBBY فقط می‌تواند به کشورهایی کمک کند که عضو باشند و در غیراینصورت نمی‌توانیم کمک کنیم و برنامه‌ای برای آنها داشته باشیم. به دلیل اینکه ما NGO هستیم و با کمک مردم کار می‌کنیم.
- آیا IBBY در طول سال‌های گذشته کارگاه یا برنامه‌ای برای آموزش دادن مروجان، نویسندگان، تصویرگران و ناشران داشته است؟
بله کارگاه تصویرگری برای برخی کشورها که درخواست داشته‌اند، برگزار کرده‌ایم. مثلا تصویرگری دو سال پیش به ایران آمد و کارگاه تصویرگری برگزار کرد. اگر اعضا درخواست کنند، ما بین آنها و تصویرگران خوب در جهان ارتباط برقرار می‌کنیم و از تصویرگر معروفی دعوت می‌کنیم تا در آن کشور کارگاه برگزار کنند و حالت شبکه‌ای دارد. همچنین «کارگاه‌ها و همایش‌های مشترک از سوی دفتر بین‌المللی کتاب و یونسکو برای کشورهای در حال توسعه»، در زمینه نویسندگی، تصویرگری، تولید، نشر، توسعه، و توزیع کتاب‌های کودکان برگزار می‌شود، که تاکنون در کشورهای کاستاریکا، کنیا، آرژانتین، غنا، مکزیک، کلمبیا، مالی، مصر، فلسطین و شمار دیگری از کشورها برگزار شده است.
- با توجه به اینکه دفتر شما در کشور سویس قرار دارد و شما در آنجا کار می‌کنید، آیا اطلاعاتی درباره وضعیت کتاب‌های کودک در کشور سوییس دارید؟
نه، اطلاعات چندانی ندارم. چون فقط دفترمان در سویس است و در کشور سویس به چهار زبان صحبت می‌شود. تعداد انتشارات در آنجا کم است. من اطلاعات زیادی درباره ادبیات کودک آنجا ندارم و بیشتر در حال ارتباط‌گیری با سایر کشورها هستم.
- باتوجه به اینکه تا به حال تعدادی نویسنده و تصویرگر از ایران به (IBBY) معرفی شده است، چقدر با وضعیت ادبیات کودک در ایران آشنایی دارید؟
بله از 1964 که دفتر ایران تاسیس شده من شناخت زیادی دارم نسبت به کتاب‌ها و برنامه‌هایی که در زمینه کتابخوانی در ایران اجرا می‌شود. همچنین همانطور که گفتید ایران تعدادی کاندیدا داشته که جزء 5 نفر نهایی جایزه هانس کریستین اندرسون بوده‌اند و آثارشان به دست ما رسیده است. بنابراین من کم و بیش با آثار ایرانی آشنا هستم مانند کتاب‌های فرهاد حسن‌زاده، پژمان رحیمی زاده، هوشنگ مرادی کرمانی و … ما در دفتر مرکزی‌مان کتابخانه‌ای داریم پر از آثار ایرانی و آثاری از نویسندگان کشورهای دیگر از که به مرحله نهایی جایزه اندرسون راه یافته‌اند. از سویی پروژه با من بخوان در ایران هم لیستی از کتاب‌های خوب و مناسب به ما ارائه داده که در برنامه‌های ترویجی‌شان معرفی می‌کنند، لذا تقریبا با کتاب‌های خوب ایرانی آشنا هستم.
- به نظر شما چه ضعفی در کتاب‌های کودک و نوجوان ایران وجود دارد؟
ایران به تولید کتاب‌های تصویری بدون متن بیشتری نیاز دارد تا بچه‌های خردسال و همچنین مردم کشورهای دیگر و مهاجرانی که زبان فارسی نمی‌دانند، بتوانند این کتاب‌ها را با ورق‌زدن بخوانند و نیازی به ترجمه نداشته باشند.
- نظرتان راجع به برنامه‌های کتابخوانی که در ایران اجرا می‌شود چیست، به نظر شما ما چقدر توانسته‌ایم در این زمینه موفق باشیم؟
تا جایی که من خبر دارم، لیست کتاب‌هایی که در برنامه‌های ترویج کتابخوانی در ایران استفاده می‌شود کتاب‌های خوب و مناسبی است ولی با سایر کتاب‌هایی که خارج از این لیست در کشور شما منتشر شده آشنایی ندارم. به نظرم در سایت کتابک هم لیستی از کتاب‌های با کیفیت ارائه می‌شود که می‌تواند مبنای خوبی برای انتخاب والدین و کودکان باشد. بچه‌ها با برنامه‌های با من بخوان در ایران و خواندن کتاب‌ها یاد می‌گیرند چگونه با «دیگری» ارتباط برقرار کنند همچنین مهارت‌های زندگی و ارزش‌های زندگی را یاد می‌گیرند.
- در بسیاری از اوقات مردم، از افراد مرتبط با ادبیات کودک می‌خواهند کتابی را برای مطالعه به آنها پیشنهاد دهد، آیا پیش آمده شما در پاسخ به این سوال کتابی ایرانی را به آنها پیشنهاد دهید؟
بله. اگر کسی از من بخواهد کتابی را برای مطالعه به او پیشنهاد دهم به کتابخانه‌ای که در دفتر مرکزی IBBY داریم و کتاب‌های خوب ایرانی هم در آنجا قرار دارد، مانند کتاب‌هایی از فرهاد حسن‌زاده و هوشنگ مرادی کرمانی، مراجعه می‌کنم و کتاب‌هایی را به آنها پیشنهاد می‌دهم. یا با افرادی که در ایران در سایت کتابک هستند مانند زهره قائینی و محمدهادی محمدی مشورت می‌کنم و بعد به افرادی که می‌خواهند پیشنهاد می‌دهم.
- آیا خودتان هم نویسنده هستید؟
نه من فقط مدیر اجرایی دفتر IBBY هستم.
- معمولا در طول روز چقدر از وقت‌تان را صرف مطالعه می‌کنید؟
تا وقتی که خسته شوم و بخوابم، کتاب می‌خوانم. من هر بار که داوری اندرسون را انجام می‌دهم مجبورم کتاب‌ها را بخوانم. وقتی که سفر می‌کنم هم فرصت خوبی برای کتاب خواندن دارم. البته علاوه بر کتاب‌خواندن وظایف دیگری مانند غذا درست کردن، شست و شو وکارهای روزمره را نیز باید انجام بدهم.
- آیا برای نوه‌هایتان هم کتاب می‌خوانید؟
بله، علاوه بر اینکه خودم کتاب می‌خوانم برای نوه‌هایم هم کتاب می‌خوانم.
- تا به حال پیش آمده کتاب ایرانی برای نوه‌هایتان بخوانید؟
بله ترجمه کتاب‌های ایرانی هم برای نوه‌هایم می‌خوانم مانند «ماهی سیاه کوچولو» که به نظرم کتاب خوبی است و اخیراً به زبان انگلیسی منتشر شده است.
- از بین کتاب‌هایی که تا به‌حال خوانده‌اید، کدام کتاب برایتان جذاب‌تر بوده است؟
به کتاب‌های تصویری بدون متن و سایلنت بوک علاقه زیادی دارم. کتاب مورد علاقه‌ام کتابی تصویری به نام «پرندگان» است از پدیدآورنده‌ای از کشور چک که سال 2012 برنده جایزه تصویرگری هانس کریستین اندرسون شد. کتاب دیگری هم از تصویرگری از روسیه توجهم را جلب کرد که امسال برنده جایزه هانس کریستین اندرسون شد. از آثاری ایرانی، هم به کتاب‌های محمدهادی محمدی علاقه دارم و ترجمه شده آنها را می‌خوانم.
*اگر بچه‌ها از سن خردسالی شروع به کتابخوانی نکنند، وقتی بزرگ می‌شوند هیچ ایده‌ای درباره «دیگری» ندارند و نمی‌توانند خواننده‌های خوبی در نوجوانی شوند و نمی‌توانند فلسفه دیگری را در کتاب‌ها جست‌وجو کنند. با کتابخوانی چیز مهمی که برای بچه‌ها اتفاق می‌افتد این است که می‌آموزند ما باید با هم سازگار باشیم تا بتوانیم در کنار هم زندگی کنیم
*من کم و بیش با آثار ایرانی آشنا هستم مانند کتاب‌های فرهاد حسن‌زاده، پژمان رحیمی زاده، هوشنگ مرادی کرمانی و … ما در دفتر مرکزی‌مان کتابخانه‌ای داریم پر از آثار ایرانی و آثاری از نویسندگان کشورهای دیگر از که به مرحله نهایی جایزه اندرسون راه یافته‌اند. از سویی پروژه با من بخوان در ایران هم لیستی از کتاب‌های خوب و مناسب به ما ارائه داده که در برنامه‌های ترویجی‌شان معرفی می‌کنند
*ایران به تولید کتاب‌های تصویری بدون متن بیشتری نیاز دارد تا بچه‌های خردسال و همچنین مردم کشورهای دیگر و مهاجرانی که زبان فارسی نمی‌دانند، بتوانند این کتاب‌ها را با ورق‌زدن بخوانند و نیازی به ترجمه نداشته باشند