نام دانشجو: امیر مجیدی فشتمی
استاد راهنما: دکتر احمد رضی
دانشگاه گیلان/ تابستان 95
این پژوهش ضمن ارائه‌ی تعریفی از نوجوانی، ادبیات نوجوان، طنز و بیان شگردهای آن و نظریه‌های موجود در طنز، به بررسی تحلیلی توصیفیِ آثار داستانی دو تن از نویسندگان موفق در این حوزه می‌پردازد و آثار داستانی طنز نوجوانِ فرهاد حسن‌زاده و سید سعید هاشمی را با نگاهی مقایسه‌ای از لحاظ شگردهای طنز و موضوع‌ها با توجه به نظریه‌های طنز زبانشناختی)نظریه‌ی برتری و ناهمخوانی(و غیرزبانشناختی) نظریه معنایی (راسکین و فوناژی) بررسی می‌کند.
یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که، فضای داستان‌های حسن‌زاده و هاشمی میان فانتزی و رئال در چرخش است. آنها از تصویرسازی کلامی در خدمت طنز موقعیت بهره گرفته‌اند، همچنین از تکنیک‌های طنزپردازی مانند اغراق، توصیف‌های خنده‌دار و… استفاده کرده‌اند. موضوعات آثار آنها نیز حول محور تضادهای فیزیکی، طبقاتی و رفتاری والدین و همسالان است.
مقدمه
نوجوان به دنبال شناخت دنیای اطرافش است. او در حال رشد و یادگیری است و به سنی رسیده که می‌خواهد خود را مانند بزرگترها نشان دهد. ادبیات می‌تواند راهگشای زندگی و وسیله‌ای برای عبرت‌آموزی و تجربه‌اندوزی او قلمداد شود و به گونه‌ای مددکار او برای درک بهتر جهان و شناخت هنجارهای رفتاری، اجتماعی، شخصیتی و … باشد.
در این میان داستان یکی از عوامل اثرگذار بر نوجوانان است که می‌توان در خلال آن نکات فراوانی را به آنان آموخت. بسیاری از صاحب‌نظران بر این باورند، داستانی اثرگذاری بیشتری بر نوجوانان دارد که موضوع آن مربوط به نوجوانان و مورد علاقه‌ی آنان باشد و به آموزش مستقیم نپردازد، تا بتواند به گسترش افق ذهنیشان کمک کند.
نوجوانان زبان خاص خودشان را دارند و نویسنده‌ی نوجوان برای نزدیک شدن به دنیای آنان باید از آن زبان استفاده کند. استفاده از دایره‌ی واژگان متناسب با تجربه‌ی نوجوان و شخصیت‌ها باید برای نوجوان قابل لمس و پذیرش باشد. نوجوانان 13 سال به بالا ذهنشان برای درک پدیده‌های کاملاً انتزاعی آمادگی دارد. آنان می‌توانند خود را جای دیگری بگذارند و از زاویه‌ی دیگران به مسائل نگاه کنند. به غیر از هزل و فکاهه از طنز هم لذت ببرند، طنزی که به دنیای بزرگسالان نزدیک است. شاید برخی از مسائل دغدغه‌هایشان نباشد اما از خواندن آنها لذت می‌برند. زیرا به این وسیله خود را به بزرگترها نزدیک‌تر می‌بینند. آنان در این سن به نوعی دنبال مچگیری در بزرگترهایشان هستند.
نوجوانان که بدخلقی و ناسازگاری از ویژگی‌هایشان است، خنداندنشان سخت‌تر است. نوجوانان با طنزهایی که شخصیت‌های انسانی دارد بیشتر ارتباط برقرار می‌کنند و دروغ‌ها و ریاکاری‌ها و رفتارهای ناهنجار را تشخیص می‌دهند و از افشای آنها به زبان طنز بسیار لذت می‌برند. به همین دلیل ادبیاتی که مربوط به نوجوانان می‌شود، نیازمند توجه و بررسی بیشتری است.
طنز یکی از فروع ادبیات انتقادی و اجتماعی است که در ادبیات کهن فارسی، به عنوان نوع ادبی مستقل شناخته نشده و حدود مشخصی با دیگر مضامین انتقادی و خنده‌آمیز، چون؛ هجو، هزل و مطایبه نداشته است . از واژه‌ی
طنز، اغلب معنی لغوی آن یعنی مسخره کردن و طعنه زدن مد نظر شاعران و نویسندگان بوده است ولی معنی امروزی آن، جنبه‌ی انتقاد غیرمستقیم اجتماعی با چاشنی خنده، که بُعد تعلیمی و اصلاح طلبی و آموزندگی آن مراد است، از اروپایی اخذ شده است که در حقیقت اعتراضی است بر مشکلات و نابسامانی‌ها که در یک جامعه وجود ” satire” واژه‌ی دارد و گویی جامعه و مسئولان امر نمی‌خواهند این اعتراض‌ها را مستقیم و بی‌پرده بشنوند و گاه وجدان بیدار و ضمیر آگاه شاعران و نویسندگان با بزرگنمایی و نمایانتر جلوه دادن جهات زشت و منفی و معایب و نواقص پدیده‌ها و روابط حاکم در حیات اجتماعی، در صدد تذکّر، اصلاح و رفع آنها بر می‌آیند.
امروزه طنز در همه‌ی زمینه‌های زندگی انسان حضور دارد و از اهمیت زیادی برخوردار است. در ادبیات فارسی طنز جایگاهی دیرینه دارد اما در گستره‌ی ادبیات نوجوان، تاکنون آنگونه که شایسته است بررسی نشده است. در ساله‌ای اخیر طنز و طنزنویسی در ادبیات داستانی نوجوان مورد توجه ویژه قرار گرفته است و تعدادی از نویسندگان کودک و نوجوان کشور ما در این حوزه به فعالیت پرداخته‌اند. طنز در ادبیات نوجوان مفهومی جدید و نوپاست و به دلیل شرایط خاص سنی نوجوانان که در مرحله‌ی شکل‌گیری شخصیت قرار دارند؛ چگونگی اثرگذاری داستان‌های طنز نوجوان بر آنان نیازمند مطالعه‌ای دقیق و منسجم است.
در این پژوهش ضمن ارائه‌ی تعریفی از طنز و بیان شگردهای آن، به بررسی آثار داستانی دو تن از طنزنویسان معاصر؛ فرهاد حسن‌زاده و سید سعید هاشمی با توجه به انواع طنز کلامی و موقعیتی و همچنین نگاهی گذرا به نظریه‌های طنز زبانشناختی )نظریه‌ی برتری و ناهمخوانی( و غیرزبانشناختی )نظریه معنایی راسکین و فوناژی) پرداخته می‌شود و شگردهای طنز موجود در این آثار و همچنین عناصر داستانی از جمله: شخصیت، زبان و … مورد تجزیه و تحلیل و مقایسه قرار می‌گیرد.