هستی در آن‌سوی مرزها

hasti

هستی در آن‌سوی مرزها

هستی در آن‌سوی مرزها 238 348 فرهاد حسن‌زاده

از چاپ رمان هستی ۱۰ سال می‌گذرد. در این سال‌ها پژوهش‌ها و نقدهای زیادی بر این رمان نوشته شده و برخی از رساله‌های دانشگاهی نیز برپایه این کتاب نگاشته شده است. اخیرا نیز مقاله‌ای در یکی از ژورنال‌های بین‌المللی منتشر شده که باعث خوشحالی است.

در این نوشتار خلاصه‌ای از مقاله «هویت زنانه مدرن ایرانی در رمان هستیِ فرهاد حسن‌زاده» را خواهیم خواند که توسط دکتر امیرعلی نجومیان و فاطمه قانع نوشته شده و در ژورنال مطالعات بین‌المللی ادبیات کودکان (دوره چهاردهم- ژوئن 2021) منتشر شده است.[1]

این مجله یکی از معتبرترین مجلات مربوط به مطالعات ادبیات کودک در سطح بین‌المللی است که توسط دانشگاه ادینبرو اسکاتلند انتشار می‌یابد و تمرکز آن بر نظریات فرهنگی و ادبی و مطالعه ادبیات کودک به عنوان ادبیاتی جهانی است و تنها مجله اختصاصی در این زمینه است که در سایت تامسون رویترز به عنوان مجله ISI نمایه شده است.
در آغاز، تاریخچه کوتاهی درباره شرایط فرهنگی و اجتماعی زنان در ایران از دوره قاجار تا به امروز ارائه شده است. در این زمینه، به تلاش‌هایی که زنان برای بهبود شرایط خود انجام داده‌اند اشاره شده است، و به ویژه کوشش‌هایی که در زمینه مسائل فرهنگی و هنری و نقش آثار ادبی و سینمایی مورد توجه قرار گرفته است.
در بخش دوم این مقاله، به طرح «رمان نوجوان امروز» پرداخته می‌شود که یکی از طرح های سال‌های اخیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است و در راستای جبران خلأ ادبیات تألیفی برای کودکان و نوجوانان در ایران شکل گرفته است. این مجموعه از آن جهت حائز اهمیت است که شخصیت محوری هفت رمان از این مجموعه دختران نوجوان هستند و برخی از آن‌ها مستقیما به بیان مشکلات دختران در جامعۀ ایران پرداخته‌اند: مژده در «وقتی مژی گم شد»[2]، دریا در «پیش از بستن چمدان»[3]، نگار در «دلقک»[4]، رها در «حتی یک دقیقه کافیست»[5]، ثمره در «بازگشت هرداد»[6]، شیرین، مادر و مادربزرگش در «دختری با روبان سفید»[7] و در نهایت هستی در رمانی به همین نام که نوشته فرهاد حسن‌زاده است. ظهور چنین شخصیت‌هایی در بستر ادبیات کودک و نوجوان امروز بیانگر گرایشی است که آگاهانه یا ناخودآگاه در راستای شکل‌گیری هویت جنسیتیِ در حال شکل‌گیریِ نوینی است، هویتی که با کلیشه‌های جنسیتی فاصله دارد و شرایط فرهنگی جدیدی را هم می‌طلبد.
در بخش سوم مقاله، بر اساس روش تحلیل انتقادی گفتمانِ نورمن فرکلاف، این رمان نه تنها به منزلۀ یک متن بلکه به عنوان یک کنش اجتماعی در فضای اجتماعی و فرهنگی ایران در نظر گرفته شده و در سه سطح تحلیل شده است: توصیف، تفسیر و تبیین. در سطح توصیف به رمزگان‌های واژگانی و دستوری اشاره می‌شود که بیانگر رویکرد هستی به کلیشه‌های جنسیتی است. در بخش تفسیر به فرآیند دریافت رمان در فضای گفتمانی ایران امروز پرداخته شده است و پدر به عنوان نماینده گفتمان سنت‌گرا و هستی به عنوان نماینده گفتمان تجدد‌طلب تحلیل شده‌اند. در نهایت در بخش تبیین، این گفتمان‌ها به عنوان بخشی از یک فرآیند اجتماعی دیده می‌شوند که از ساختارهای اجتماعی تأثیر گرفته‌اند و بر آن‌ها هم تأثیر می‌گذارند. مسائلی چون فرار هستی از خانه یا خشونت روانی و فیزیکی که از جانب پدر بر او اعمال می‌شود، نمودی از مسائل بزرگتری است که در جامعه ایران وجود دارد و در این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد.‌
برآیند بررسی رمان در سه سطح توصیف،  تفسیر و تبیین نشان می‌دهد که رمان «هستی» را می‌توان به عنوان کنشی اجتماعی در راستای تغییر وضعیت زنان در ایران به حساب آورد.

لینک پیوند به نشریه


[1] : “Modern Iranian Female Identity in Farhad Hassanzadeh’s Hasti”, International Research in Children’s Literature 14.2 (2021): 213–225. Edinburgh University Press

[2] : حمیدرضا شاه آبادی

[3] : مینو کریم زاده

[4] : هدی حدادی

[5] : آتوسا صالحی

[6] : فریبا کلهر

[7] : دختری با روبان سفید

    روزی روزگاری

    فرهاد حسن‌زاده

    فرهاد حسن زاده، فروردین ماه ۱۳۴۱ در آبادان به دنیا آمد. نویسندگی را در دوران نوجوانی با نگارش نمایشنامه و داستان‌های کوتاه شروع کرد. جنگ تحمیلی و زندگی در شرایط دشوار جنگ‌زدگی مدتی او را از نوشتن به شکل جدی بازداشت. هر چند او همواره به فعالیت هنری‌اش را ادامه داد و به هنرهایی مانند عکاسی، نقاشی، خطاطی، فیلنامه‌نویسی و موسیقی می‌پرداخت؛ اما در اواخر دهه‌ی شصت با نوشتن چند داستان‌ و شعر به شکل حرفه‌ای پا به دنیای نویسندگی کتاب برای کودکان و نوجوانان نهاد. اولین کتاب او «ماجرای روباه و زنبور» نام دارد که در سال ۱۳۷۰ به چاپ رسید. حسن‌زاده در سال ۱۳۷۲ به قصد برداشتن گام‌های بلندتر و ارتباط موثرتر در زمینه ادبیات کودک و نوجوان از شیراز به تهران کوچ کرد…

    دنیای کتاب‌ها... دنیای زیبایی‌ها

    کتاب‌ها و کتاب‌ها و کتاب‌ها...

    فرهاد حسن‌زاده برای تمامی گروه‌های سنی کتاب نوشته است. او داستان‌های تصویری برای خردسالان و کودکان، رمان، داستان‌های کوتاه، بازآفرینی متون کهن و زندگی‌نامه‌هایی برای نوجوان‌ها و چند رمان نیز برای بزرگسالان نوشته است.

    ترجمه شده است

    به زبان دیگران

    برخی از کتاب‌های این نویسنده به زبان‌های انگلیسی، چینی، مالایی، ترکی استانبولی و کردی ترجمه شده و برخی در حال ترجمه به زبان عربی و دیگر زبا‌ن‌هاست. همچنین تعدادی از کتاب‌هایش تبدیل به فیلم یا برنامه‌ی رادیو تلویزیونی شده است. «نمكی و مار عينكي»، «ماشو در مه» و «سنگ‌های آرزو» از كتاب‌هايي هستند كه از آن‌ها اقتباس شده است.

    بعضی از ویژگی‌های آثار :

    • نویسندگی در بیشتر قالب‌های ادبی مانند داستان كوتاه، داستان بلند، رمان، شعر، افسانه، فانتزی، طنز، زندگينامه، فيلم‌نامه.
    • نویسندگی برای تمامی گروه‌های سنی: خردسال، کودک، نوجوان و بزرگسال.
    • خلق آثاری تأثیرگذار، باورپذیر و استفاده از تكنيك‌های ادبی خاص و متفاوت.
    • خلق آثاری كه راوی آن‌ها کودکان و نوجوانان هستند؛ روايت‌هايی مملو از تصویرسازی‌های عینی و گفت‌وگوهای باورپذير.
    • پرداختن به موضوع‌های گوناگون اجتماعی چون جنگ، مهاجرت، کودکان كار و خيابان، بچه‌های بی‌سرپرست يا بدسرپرست و…
    • پرداختن به مسائلی که کمتر در آثار کودک و نوجوان دیده می‌شود، مانند جنگ و صلح، طبقات فرودست، افراد معلول، اختلالات شخصیتی‌ـ‌روانی و…
    • تنوع در انتخاب شخصیت‌های محوری و كنشگر (فعال). مشخصاً دخترانی که علیه برخی باورهای غلط ایستادگی می‌کنند.
    • بهره‌گیری از طنز در کلام و روایت‌های زنده و انتقادی از زندگی مردم كوچه و بازار.
    • زبان ساده و بهره‌گیری اصولی از ویژگی‌های زبان بومی و اصطلاح‌های عاميانه و ضرب‌المثل‌ها.

    او حرف‌های غیرکتابی‌اش را این‌جا می‌نویسد.

    به دیدارش بیایید و صدایش را بشنوید